Slangenkruid (Echium vulgare)
is een één-, twee- of meerjarige plant uit de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae). Hij vooral voor in kalkrijke duinen, op stenige, zonnige, warme plaatsen, iets bemeste zandgronden, in duinen, op mergel en zavel en als pioniersvegetatie op industriegebied, steen-groeven en haventereinen. Maar dus de Puszta in Hongarije is de ideale plaats, zanderig en kalkgevoelig meestal vindbaar in verwilderde akkers en grasvelden.
Hierbuiten is hij een zeldzame plant, vooral in noordoostelijk Nederland en zuid Limburg. In Europa loopt het verspreidingsgebied van Midden-Scandinavië tot Spanje. In Noord-Amerika is de plant ingevoerd. Centraal Azie en Nieuw Zeeland.
Rode lijst: thans niet bedreigd.
Taxonomie
Afmeting: 30 cm tot 1 meter. Levensduur: een- tot tweejarig . Hemikryptofyt (winterknoppen op of iets onder de grond). Bloeimaanden: Mei, juni, juli, augustus en september. Worteldiepte tot meer dan 1 meter. De rechtopstaande stengels zijn stekelig behaard met verspreide lange en op witte of bruine knobbels staande haren.
Bladeren: De rozetbladeren worden tot meer dan 20 cm lang en zijn aan de voet in een steel versmald. Ze zijn langwerpig, hebben borstelharen en onduidelijke zij nerven. De bovenste bladeren zijn smaller en niet gesteeld.
Bloemen: Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloeiwijze is pluimvormig. De bloemen zijn lichtblauw tot helderblauw en in knop zijn ze roze, er zijn witte varianten in het wild waargenomen. Ze zijn 1 tot 2 cm lang, dubbel zo lang als de kelk en met een scheve ‘mond’. De meeldraden steken ver uit de bloem.
Volgens de Flora Batava:
„…komen de verfcheidenheden in roode en hemelsblaauwe bloemen voor gedurende de tijd van bloeiing, en dus als geen verfcheidenheden kunnen gerekend worden.”
Vruchten: Een splitvrucht. De vruchten zijn verborgen door de kelkslippen. De nootjes zijn bleek grijsbruin, ruw en dof. De zaden zijn zeer kortlevend (< 1 jaar). Tweezaadlobbig (=kiemend met twee kiemblaadjes).
Opmerkelijk is dat Slangenkruid geen keelschubben heeft, zoals we die bij bijna alle plantensoorten uit de Ruwbladigenfamilie vinden. (Komkommerkruid, Longkruid, Smeerwortel, Ossentong)
Verschillende kleuren bloemen zijn niet ongewoon dit fenomeen kan je ook zien bij Hortensia en Longkruid. De kleur is afhankelijk van de zuurtegraad van de bodem in Hongarije heb ik zelf witte en lichtpaarse bloemen waargenomen.
Het is een gegeerde plant voor vele vlindersoorten en bijensoorten; vooral de bijzondere soorten bijen zoals de metselbij, andoornbij, wolbij, rouwbij, zwaluwbij en de slangenkruidbij. Deze plant is ideaal in de vlindertuin en de bijenstal. De zaden zijn rijk aan olie en een gegeerde snak voor vogels.
Naam:
Wetenschappelijk: Echium vulgare; Familie: Ruwbladigenfamilie, Boraginaceae;
Geslacht: Echium, Slangenkruid.
Echium staat in het grieks voor: adder omdat het zaad op een slangekop lijkt, omdat de vrucht op de kop van een adder lijkt, en eventueel wegens de gekromde wortel. De buiten de kroon uitstekende stijl doet aan een slangenkop denken vooral omdat die stijl ook uit twee stempels bestaat. Vulgare betekent ” gewoon of algemeen voorkomend” . Fries: Spekwortl; Engels: Viper’s bugloss (Common Viper’s Bugloss); Fr: Vipérine commune; Duits: Natternkopf.
>>Er kan een naamsverwarring optreden met Dragon: ‘Artemisia dracunculus’ die in de volksmond ook wel Slangenkruid wordt genoemd.
Gebruik:
Wortel: volgens de Griekse lijfarts van de Romeinse keizer Nero, Dioscorides, in het jaar 100, hielp de wortel, indien met wijn gedronken, tegen slangenbeten en scorpioenbeten.Voor de werking tegen slangenbeten is geen wetenschappelijke ondersteuning gevonden en is mogelijk voortgekomen uit de signatuurleer. Dit herleidend zou olie van de wortel en bloemen een goede werking kunnen hebben bij insektenbeten. Alles wat prikt word hieronder gebracht.
De wortel is in het verleden ook gebruikt als basis voor rode verf.
Jonge blaadjes; kunnen in bescheiden mate in de sla worden verwerkt. De plant bevat pyrrolizidine alkaloïden en dient daarom niet teveel inwendig gebruikt te worden. In het voorjaar kun je slechts de malse jonge blaadjes gebruiken bv in de sla vanwege de beharing die sterker wordt in de loop van het seizoen, de smaak neigt naar komkommer.
Het sap; kan gebruikt worden voor kompressen bij steenpuisten.
De zaden; Een aftreksel van in wijn gekookte zaden had vroeger de naam borstvoeding op gang te brengen/houden.
De bloemen; thee van bloem en blad verhoogt het libido en werkt tevens tegen koorts, hoofdpijn en zenuwen. De bloemen zijn zeer goed te gebruiken in de keuken, bv in theemengsels en hebben een licht geneeskrachtige werking zie bij de andere ruwbladigen zoals Borage, Longkruid, Ossentong en Smeerwortel. De bloemen kun je drogen en versuikeren of in azijn leggen en in bloemenboter verwerken. Ik heb begrepen dat deze plant ook een pijnstillende werking zou hebben voor stekende pijn, vooral bij rugpijnen.
Ook heeft thee van de plant een goede werking op het humeur, zou het humeur verbeteren en nostalgie bestrijden.
Het is niet de eerste plant waar je aan gaat denken in je EHBO kit, wij hebben hem wel in ons assortiment als olie voor zijn pijnstillende werking en als theesoort voor zijn afrodisiacum en humeur stimulerende effecten.